Nhớ Đống Đa - Hận Tam Sa



Vua Quang Trung

Đại Phá Quân Thanh

(Việt Sử Bằng Tranh – Bùi Văn Bảo)

vs19_0111. Nước Vit Nam b chia đôi t gia thế k th 16. Chúa Trnh vi vua Lê đàng ngoài, chúa Nguyn đàng trong. H đánh nhau liên miên khiến dân chúng rt kh s. ngoài Bc, Kiêu binh làm lon, giết hi các quan trong triu. min Nam, Trương Phúc Loan chuyên quyn, hà hiếp, bóc lt dân chúng.

vs19_0222. Lúc y, p Tây Sơn có ba anh em Nguyn Nhc, Nguyn L và Nguyn Hu ni lên chng li chúa Nguyn. Trong ba người này, Nguyn Hu là người khe mnh và thông minh hơn c. Thu nh, Nguyn Hu theo hc thy giáo Hiến. Nguyn Hu hc rt chăm ch nên gii c v văn ln v võ.

vs19_033. Năm 1770, có viên quan tới thu thóc tại ấp Tây Sơn. Y cho lính đánh đập và cùm chân những người thiếu thóc ở ngoài trời nắng. Thấy thế, Nguyễn Huệ xông vào đánh chết viên quan tàn ác kia, rồi hô hào dân chúng nổi lên, chống lại quyền thần gian ác là Trương Phúc Loan.

vs19_044. Ngay chiu hôm đó, dân trong p đều mt lòng xin theo Nguyn Hu. Ri người Thượng, người Kinh quanh vùng đất Tây Sơn nghe tin, cũng kéo v theo rt đông. Đêm đêm, Nguyn Nhc cho đốt đuc, la cháy sáng rc tri để cùng mi người luyn tp võ ngh và rèn đúc binh khí cn dùng.

vs19_055. Được tin này, tun ph Nguyn Khc Tuyên thành Qui Nhơn lin treo gii thưởng tht ln cho người nào bt được anh em Tây Sơn. Nhân dp đó, Nguyn Nhc t trói mình, ri ngi vào cũi, cho người thân tín khiêng đi np để ly thưởng. Khc Tuyên đứng trên thành, nhìn xung, thy đúng là Nguyn Nhc, lin cho khiêng cũi vào thành, giam li.

vs19_066. Đến đêm, Nguyn Nhc phá cũi nhy ra, cùng bn thân tín giết lính canh, m toang ca thành. Quân Tây Sơn ngoài ùa vào. La cháy rc tri. Tun Ph Nguyn Khc Tuyên chy trn. Quân lính ca chúa Nguyn đầu hàng. Toàn b thành Qui Nhơn, Kiu Dương, Đạm Thy đều thuc nhà Tây Sơn.

vs19_077. Cui năm 1773, quân chúa Nguyn li b thua to. Thế lc nhà Tây Sơn được m rng t Qung Ngãi đến Bình Thun. Tha dp này, quân chúa Trnh ngoài min Bc lin vào đánh chiếm Thun Hóa. Để rnh tay tiêu dit chúa Nguyn phía Nam, Nguyn Hu bàn vi anh là hãy xin hòa vi chúa Trnh. Chúa Trnh lin sai Nguyn Hu Chnh đem n kiếm vào phong cho Nguyn Nhc làm trn th Qung Nam.

vs19_088. Năm 1777, Nguyn Hu và Nguyn L tiến đánh Gia Định, giết được chú cháu chúa Nguyn là Nguyn Phúc Thun và Nguyn Phúc Dương. Riêng Nguyn Phúc Ánh chy thoát. Năm 1778, Nguyn Nhc lên ngôi vua, hiu là Thái Đức, đóng đô Đồ Bàn. Vua Thái Đức phong cho Nguyn L làm Tiết Chế, Nguyn Hu làm Long Nhương Tướng Quân.

vs19_099. Nh giám mc Bá Đa Lc (Évêque d’Adran) cu giúp, Nguyn Phúc Ánh thoát chết. Năm 1780, Nguyn Phúc Ánh xưng vương Gia Định. Nguyn Hu li đem thy quân vào ca Cn Gi đánh tan quân Nguyn Phúc Ánh vào năm 1782. Trong trn này, có người Pháp là Manuel b chết cháy trên chiếc tàu bc st…

vs19_1010. Nguyn Phúc Ánh cho Châu Văn Tiếp sang Xiêm La (tc Thái Lan ngày nay) cu cu. Vua Xiêm cho hai tướng là Chiêu Tăng và Chiêu Sương đem hai vn quân cùng 300 chiến thuyn sang chiếm Rch Giá, Trà Ôn, Sa Đéc. Đi đến đâu, quân Xiêm cũng giết người, cướp ca đến đó, và làm nhiu điu rt tàn ác.

vs19_1111. Nguyn Hu li vào Gia Định, nh cho quân Xiêm đến gn vùng Rch Gm và Soài Mút (M Tho) ri mi quay li đánh tht mnh. Ba trăm chiến thuyn ca quân Xiêm bc cháy, tan v, chìm đắm ngn ngang. Hai vn lính Xiêm ch còn hơn mt ngàn người, cùng ch tướng cm đầu chy trn, không dám quay li na.

vs19_1212. Vic Gia Định tm yên, Nguyn Hu được lính do thám v báo cho biết tình hình min Bc rt là ri lon. Thăng Long vua Lê vn ch là bù nhìn, còn chúa Trnh và các quyn thn luôn luôn làm nhiu điu tàn ác, mt lòng dân. Bn Kiêu Binh thì chia nhau đi phá nhà, giết người, hết phế Trnh Cán li lp Trnh Tông lên ngôi chúa.

vs19_1313. Nguyn Hu Chnh lin trn vào Nam xin theo Nguyn Nhc. Chnh dâng kế là nhân lúc min Bc đang ri lon, nên đánh ly thành Phú Xuân và vùng Thun Hóa. Năm 1786, Long Nhương Tướng Quân Nguyn Hu cùng Võ Văn Nhm, Nguyn Hu Chnh đem quân đánh chiếm Thun Hóa mt cách d dàng.

vs19_1414. Nhân lúc gió nm thi mnh, Nguyn Hu vượt sông Gianh tiến ra Bc. Dân chúng các nơi thường b quân lính chúa Trnh áp bc bóc lt t lâu, nay cùng ni dy, theo đoàn quân ca Nguyn Hu. H xin gia nhp làm lính hoc cung cp lương thc và thông báo tin tc ngoài Bc cho Long Nhương Tướng Quân được biết.

vs19_15115. Dp tan quân Trnh Khi ngoài Bc ri, Nguyn Hu kéo đại quân vào thành Thăng Long. Ông ra lnh cho binh lính phi rt nghiêm chnh và giúp đỡ dân chúng ri định ngày xin vào yết kiến vua Lê. Nguyn Hu tâu vi vua Lê rng ln này ra Bc Hà là ct để phù Lê, và dit Trnh ch không có ý gì khác… Vua Lê nghe nói, t v mng r, cám ơn Nguyn Hu.

vs19_1616. Vua Lê Hin Tông cho gi các hoàng tôn và công chúa ra chào khách quý. Ri vua xung chiếu, g công chúa Ngc Hân cho anh hùng Nguyn Hu. L cưới được t chc rt trng th. Sau khi vua Hin Tông mt, hoàng tôn Lê Duy K lên ni ngôi, hiu là Lê Chiêu Thng.

vs19_1717. Tình hình min Bc tm yên, khi Nguyn Hu kéo quân tr v thì được Trung Ương Hoàng Đế Nguyn Nhc phong cho làm Bc Bình Vương trn gi đất Thun Hóa. Sau đó Bc Bình Vương còn phi ra Bc để tr Nguyn Hu Chnh và Võ Văn Nhm. Hai người này đã ln át c quyn hành ca vua Lê và ngm chng li Tây Sơn. Trong khi đó, vua Lê Chiêu Thng s hãi b chy.

vs19_1818. Lê Chiêu Thng trn chy hết nơi này đến nơi khác. M vua lin đem hoàng t sang Tàu cu cu nhà Mãn Thanh. Nhân dp này, Tôn Sĩ Ngh tâu vi vua Càn Long nên đem binh sang, nói là để giúp Lê Chiêu Thng, nhưng thc ra là để chiếm luôn ly đất An Nam.

vs19_1919. Được vua Càn Long nhà Thanh chp thun, Tôn Sĩ Ngh điu động 29 vn binh chia làm ba đạo tiến vào nước Nam. Lúc đó trn gi Bc Hà ch có 5 vn quân Tây Sơn. Ngô Văn S và Ngô Thì Nhm bàn nhau tm rút quân v dãy núi Tam Đip để bo toàn lc lượng ri s báo tin v Phú Xuân.

vs19_2020. Tôn Sĩ Ngh tiến quân, không thy ai chng c nên càng có v kiêu căng. Khi đến Kinh Bc (Bc Ninh) vua Chiêu Thng ra chào mng ri theo quân Tàu v Thăng Long. Lúc này, Lê Chiêu Thng ngày ngày thường phi ra chu chc đợi lnh trước dinh ca Tôn Sĩ Ngh. Sau đó tr v nhà, Lê Chiêu Thng li tìm cách tr thù nhng người trước đây đã ra làm vic vi nhà Tây Sơn.

vs19_2121. Lúc này Phú Xuân, Bc Bình Vương đã nhn được tin quân Thanh tiến vào thành Thăng Long. Vương hi hp các tướng sĩ li để bàn cách đánh gic. Mi người đều xin vương: trước hãy lên ngôi Hoàng Đế, cho yên lòng toàn dân, ri sau mi ct quân ra Bc. Vương y theo ý kiến này.

vs19_2222. Ngày 25 tháng 11 năm Mu Thân ( 1788 ) vương làm l, lên ngôi Hoàng Đế ly niên hiu là Quang Trung. Dàn trng võ Tây Sơn gm 12 cái ln, nh ni lên vang rn, trong khi vua Quang Trung làm l tế cáo Tri Đất. Sau đó, ngài leo thng lên mình voi, thng lĩnh đại binh tiến ra Bc.

vs19_2323. Ngày 29 tháng 11 đến Ngh An, vua Quang Trung cho h tri ngh và truyn lnh tuyn thêm quân. Thanh niên, trai tráng nô nc xin đi lính để giết gic. Ch trong vài ngày mà tng cng trước sau đã có mười vn quân và 200 con voi trn, xếp thành hàng ngũ chnh t.

vs19_2424. Khi vượt qua sông Mã, có cô lái đò Đỗ Quyên xin ti giúp vic vì cô làm ngh chèo thuyn đây đã lâu năm, nên biết rt rõ mc nước sông, ch nào nông, ch nào sâu. Khi đại quân ti, Đỗ Quyên lin ch cho dân chúng tìm ch nông, tránh ch sâu, để d kết bè, bc cu phao cho đoàn voi nga qua sông. Nh thế mà cuc tiến quân không b chm tr, khi gp sông, gp núi.

vs19_2525. Trong khi hành quân, đã có sn lương khô là nhng st bánh tráng (bánh đa) Bình Định đem theo. Lúc đói, binh lính c vic ly bánh tráng nhúng vào nước cho mm ra là ăn ngay được. Nh vy mà h có th đi luôn, không phi ngng li để nu cơm ăn, làm mt nhiu thì gi vô ích.

vs19_2626. Mun cho binh lính đỡ mt, vua Quang Trung ra lnh cho ly nhng chiếc thuyn nan nh, dùng thay cho võng để khiêng. Binh lính chia ra tng tp, mi tp có ba người. C hai người khiêng thì mt người nm trong thuyn mà ngh. Ri c thế luân phiên nhau, ln lượt người nào cũng phi khiêng và người nào cũng được ngh. Gp sông thì sn thuyn nan đó, b ngay xung, dùng để bơi qua sông.

vs19_2727. Ti đất Ngh An, vua Quang Trung thân ti thăm c Nguyn Thiếp tc La Sơn Phu T, mt c già hc nhiu, hiu rng, đã sng n dt t lâu trên núi Thiên Nhn. Được vua Quang Trung hi v mưu kế phá quân Thanh, La Sơn Phu T tâu: “Thn xin dâng hai ch “THN TốC” và ch trong vòng 10 ngày là nhà vua có th quét sch gic Thanh!”

vs19_2828. Ngày 20 tháng Chp, vua Quang Trung đã ti dãy núi Tam Đip. Ngài cho quân sĩ tm ngh để ăn bánh chưng. Ngài nói: “Nay ta tm ăn Tết trước, hn ngày mng by tháng Giêng s vào thành Thăng Long, m tic ăn mng ln hơn. Các ngươi hãy ghi nh li ta!”

vs19_2929. Đêm tr tch (30 tháng Chp) nhà vua chia quân làm năm đạo, tiến theo năm hướng khác nhau. Trong mưa phùn và gió bc rét but, mi người hăng hái lên đường… Tt c đều im lng, tránh gây tiếng động, ct làm sao cho địch không biết mà đề phòng.

vs19_3030. Trong khi y thì Thăng Long, bn Tôn Sĩ Ngh và các tướng vn ung rượu, ca hát say sưa. Chúng yên chí cho rng quân Tây Sơn vn khiếp nhược, chưa đánh đã vi rút quân v Nam, thì không còn gì đáng lo ngi na. Đợi ngoài Tết, chúng s xua đại quân đui theo là có th tiêu dit hết.

vs19_3131. Đêm mùng ba Tết, quân ta vây cht đồn Hà Hi. Gic phi xin hàng, không mt tên nào chy thoát. Đêm mùng bn, nhà vua ngi trên mình voi, tiến sát đồn Ngc Hi. Gic bn tên đạn ra như mưa. Quân lính khiêng nhng tm ván g có lót rơm ướt để làm mc che. Ri các dũng sĩ np phía sau mà tiến ti… phá đồn.

vs19_3232. T trên lưng voi, quân ta dùng súng ha h phun la vào đầu gic. Gic thua to b chy, dày xéo lên nhau mà chết. Sm Nghi Đống s quá lin treo c t t Đống Đa. Các tướng tài gii ca nhà Thanh như Ha Thế Hanh, Trương Triu Long, Thượng Duy Thăng… đều t trn.

vs19_3333. B đánh bt ng, ti tp, hơn hai chc vn quân Thanh b tan rã trong cnh hn lon. Chúng tranh nhau b chy, leo lên cu phao, cu đổ, ngã lăn xung sông, chết đui như r. Dòng sông Nhđầy xác gic. Tng Đốc Lưỡng Qung Tôn Sĩ Ngh hong ht b chy thoát thân, vt c giy t, n tín li.

vs19_3434. Trưa mng năm Tết năm K Du (30-1-1789) đoàn quân chiến thng ca vua Quang Trung tiến vào thành Thăng Long, gia tiếng hoan hô vang dy ca mi người. Nhà vua oai dũng, uy nghi trên lưng voi trn, giơ tay chào dân chúng. Áo bào đỏ chói ca ngài b đen xm li vì thuc súng gic.

vs19_3535. Đại thng quân Thanh ri, vua Quang Trung mun dc toàn lc vào vic kiến thiết quc gia. Ngài không mun kéo dài cuc binh đao ch làm kh dân, nên giao cho Ngô Thì Nhm viết thư cu hòa vi nhà Mãn Thanh. Vua Càn Long đành nut hn, phong cho vua Quang Trung làm An Nam Quc Vương.

vs19_3636. Sau đó vua Quang Trung lo chnh đốn li mi vic trong nước. V vic hc, ngài trng dng nhân tài, cho sa sang li Văn Miếu, lp ra Sùng Chính Vin để dch sách ch Hán ra ch Nôm. Trong các k thi, cũng như trong các văn thư, biu s, ngài bt dùng toàn ch Nôm, tc là mt loi ch Hán được đặt ra để phiên âm tiếng Vit.

vs19_3737. Vua Quang Trung cho xây mi ph, mi huyn, mt ngôi chùa tht ln, tht đẹp để thay thế cho nhng chùa nh bé, ri rác nhiu làng. Các v tăng ni phi có đạo đức và thuc kinh k mi được chùa, th Pht… Nhà vua còn cho kim tra li dân s, lp li s đinh cho đúng.

vs19_3838. Đinh (tc là người dân) được chia làm ba hng ri cp cho mi người mt th bài khc bốn ch “Thiên H Đại Tín”. Tráng đinh tui t 18 đến 55 thì c ba người s kén mt người đi lính. Rung cũng được chia làm ba hng: tt, va và hng xu để thu thuế cho được công bng. Hin nay còn mt s tin đúc t đời Tây Sơn.

vs19_4040. Để chun b cho vic đánh Tàu, năm Nhâm Tí (1792) vua Quang Trung li th ý vua Càn Long bng cách sai s Tàu xin cu hôn và đòi li đất Lưỡng Qung (Qung Đông và Qung Tây). Tiếc thay vic này đang tiến hành thì vua Quang Trung mt, th 40 tui. Vua Quang Trung tht là mt v đại anh hùng ca dân tc Vit Nam.